NEDERLAND (Naturpress) – Dette treet har allereie mykje frukt. Eg burde kanskje fjerne litt, så det kan bruke energien på å vekse i staden, seier landskapsarkitekt Jelle Fekkes og klappar på eit knøttlite japansk nashipæretre.
– Men så grei er eg ikkje. Det får klare seg sjølv.
Ein matskog er ein skog som er planlagt og skapt av menneske med føremål å dyrke etande fleirårige vekstar, så mange ulike slag som råd, frå dei høgaste nøttetrea og ned til botndekkande markjordbær, sopp og røter. Det er eit fullstendig økosystem mest mogleg likt ein naturleg skog, der plantane veks utan gjødsel, klipping, luking og anna hjelp frå bonden.
Lagar skog frå grunnen
Rundt nashipæretreet er det førebels lite som minner om ein skog. Vi står på ei open slette med skrint, stivt gras, i eit naturområde kalla Houtrak vest for Amsterdam sentrum. Landskap som dette utviklar seg naturleg til skog ved at plantar som kan vekse på nesten ingenting, gradvis tilfører næring og mikroliv til jorda slik at litt meir kravstore plantar kan rykke inn, og så vidare gjennom tusenvis av år.
Så lang tid har ikkje Fekkes og kollegaene hans i den nederlandske matskog-stiftinga. Difor prøver dei å få fortgang i saka ved å plante pionerplantar som piletre, robinia og tistel. Nokre har djupe pålerøter som løyser opp den harde leirjorda, andre bind nitrogen frå lufta og gjer jorda meir fruktbar. Mellom pionerane har dei allereie byrja plante etande treslag som aprikos, svartvalnøtt og kastanje, i tillegg til meir heimlege artar som eple. Seinare kjem bærbuskane, klatreplantane og dei botndekkande plantane.
– Slik kan skogen effektivt utnytte tilgjengeleg lysmengde på dei ulike nivåa, seier Fekkes.
Naturnært landbruk
I tropane har menneskeskapte matskogar eksistert så lenge ein kjenner til, men i Europa er dei eit nytt fenomen, sjølv om dei delvis byggjer på tradisjonsrike praksisar som gamle frukthagar og sanking i utmark. Den første moderne matskogen kom i Storbritannia på 80-talet, og konseptet er enno under utvikling og tilpassing til europeiske tilhøve. Den aukande interessa i Nederland kan først og fremst tilskrivast Wouter van Eck, som i lag med ein kollega etablerte landets første matskog Ketelbroek i 2010. Der dyrkar dei 350 ulike planteslag, og sel til butikkar og restaurantar – restaurantane er viktige for å introdusere ukjende vekstar og vise korleis dei kan brukast.
– Ideen min var å kombinere natur og landbruk på ein betre måte enn det blir gjort i Nederland i dag, seier van Eck.
Nederland er ein hypereffektiv matprodusent og verdas nest største eksportør av landbruksvarer, etter USA, men industrilandbruket har også ført til forureining og sterkt redusert biologisk mangfald. Landbruksminister Carola Schouten lanserte nyleg ein plan for omlegging til «kretslauplandbruk», med mindre bruk av kunstgjødsel og importert kraftfôr, betre nytting av ressursar og restprodukt, og meir naturnære produksjonsmåtar. Planen inkluderer støtte til bønder som vil omdisponere areal til matskog. Frå i år er matskog ein eigen kategori i skjemaet som bønder kvart år må fylle ut for å ha rett til landbrukstilskot for det dei produserer.
Toler ekstremvêr
– Utviklinga har gått raskare enn eg venta, seier van Eck.
Stiftinga han var med å danne for tre år sidan, hjelper folk som vil etablere eigne matskogar. No er stiftinga involvert i eit dusin prosjekt, frå små nabolagstiltak i bakgardar, til matskogar i offentlege parkar eller rekreasjonsområde som Houtrak, til kommersielle matskogar som blir hausta for sal. Nyleg har stiftinga starta planting av Europas største matskog i Brabant-regionen, eit demonstrasjonsprosjekt med mål om å vise den kommersielle verdien av matskogar, attåt å medverke til meir biologisk mangfald lokalt.
– Fram til no har landbrukspolitikken gått ut på å skilje skarpt mellom natur og landbruk. I ein matskog prøver vi i staden å kombinere dei, og det har vore forvirrande for styresmaktene. Men dei er blitt meir frampå og ønskjer å leggje til rette for denne måten å drive landbruk på – også fordi matskogar fangar CO2, medan konvensjonelt landbruk gjer det motsette, seier van Eck.
Han fortel at der konvensjonelle bønder har hatt sviktande avlingar dei siste åra, med ekstrem nedbør det eine året og ekstremtørke det neste, så har matskogen hans heile tida klart seg fint og auka produksjonen kvart år etter som trea veks. Jordsmonnet kan halde på store mengder vatn og frigje det att i tørre periodar, og skulle nokre tre bere dårleg eit år, vil andre vekstar kompensere.
– Så det er ei produksjonsform som kan gjere landbruket meir motstandsdyktig mot ekstremar, og styresmaktene forstår dette, seier han.
Verdifulle produkt
I matskogen i Houtrak skal kven som helst med tida kunne kome og plukke det dei treng til dagens middag. Jelle Fekkes fortel at han som konsulent og landskapsarkitekt også interesserer seg for dei som vil gjere forretning av etande skogar. Då er gründerånd viktig.
– Matskogar er noko nytt, og har førebels tiltrekt seg romantikarane, folk som likar delekultur og samarbeid, og ikkje likar å snakke om pengar. Skal ein kunne leve av det, trur eg ein må vere tydeleg frå starten på at ein leverer produkt av høg verdi, høgare enn konvensjonelle produkt, seier han.
Wouter van Eck opplever at interessa frå bønder er veksande.
– Men dei store pengane i landbruket går framleis til praksisar som skadar naturen. Ønsket mitt no er at meir av støtteordningane må bli vridd frå skadelege praksisar til å heller hjelpe bønder som vil starte matskogar, seier han.
